قسمت سوم از شرح دعای هشتم صحیفه سجادیه (تزکیه نفس)

3-غلبة الحسد
پناه بخدا از
غلبه حسد

اساس همۀ عیوب"حسد" است. حسد آدمی را رنجور می کند و درمان ندارد. حسد بزرگترین دام شیطان است . حسود پیوسته بیمار است گرچه ظاهرش سالم باشد.از حسد سخت ،کینه بروز می کند و زندگی حسود و کینه توز بدترین زندگی است زندگی بدون آرامش،و او همواره در رنج و سختی است. حسد بدترین و حسود شرورترین مردمان است ؛و نتیجتأ گناه و عاقبت بدش گریبانگیرش را خواهدگرفت.
أم یحسدون النّاس علی ما آتاهم الله من فضله (نساء/54)
آیا نسبت به مردمان حسد می کنند ، نسبت به آنچه خداوند از فضل خود برایشان داده است؟
خداوند تعالی بنابر مصلحتش تفضلات خود را به بندگانش سرازیر نموده ، پس بنا بر مقتضای حقّه و کاملۀ اوست که آن نعمت به بنده اش تعلق گرفته در حالی که حسد کننده خواهان زوال آن است.
غبطه- ضدّ حسد:
ضدّ حسد ، منافسه و غبطه است:منافسه آرزوی داشتن نعمتی است که دیگری آنرا داراست بدون خواستن زوال آن و آن مذموم نیست.غبطه ؛ سبب بر غبطه نمودن ، دوست داشتن نعمتی است که به شخص مورد غبطه تعلق دارد ،پس اگر امر دینی باشد ، سبب غبطه ، حبّ خداوند و حبّ طاعت خداوندی است ولی اگر امر دنیوی باشد، سببش حبّ نعمتهای مباح دنیا و بهره گیری از آنها خواهدبود. غبطه اوّل فاقد هر نوع کراهتی بوده و نیکوست ولی غبطۀ دوّم هر چند حرام نیست ولی سبب نقصان رتبه شخص در دین و عقب ماندن انسان از مقامات والا و ارزشمند می شود . از این رو بازهد و توکّل و رضا در تنافی است.

مراتب غبطه:
1- میل و اشتهاء به آنچه که مغبوط دارد بدون تمایل به تشاوی با او ، یا ناراحتی از کمتر داری او، از این رو زوال آنرا از او دوست نمی دارد.
2- تمایل به آن نعمت دارد یا تمایل به تساوی و کراهت از کمبود آن ، به گونه ای که اگر از دست یابی به آن ناتوان باشد در ضمیر قلبش نابودی نعمت را از او خواسته باشد.(جامع السعادات – ملا مهدی نراقی)
مراتب حسد مذموم و نکوهیده:
1-دوست می دارد نعمت از محسود زایل شودکه خبیث ترین مرتبه هاست.
2-دوست می دارد نعمت از روی رغبتی که به آن دارد از دیگری خارج شود، "ولاتتمنّوا ما فضّل الله به بعضکم علی بعض(النساء/31)
3-میلش به مثل آنچه که دیگری داراست ،باشد نه خود آن، امّا از آن روی که از وصول به آن ناتوان است ، دوست می دارد دیگری آنرا از دست بدهد تا برابر گردند.(همان)
نکوهش آدم حسود:
1-انسان حسود دچار خُبث نفس،شُح و بُخل می شود، و بدین وسیله به جهت این صفات و رذایل ، از بیچارگی و تنگنا طرف مقابل خود انبساط و شادمانی برایش دست می دهد.
2-بزرگترین سببهای انسان حسود ، عداوت و بعض است،او در این مرحله از رنج و گرفتاری دشمن خود شاد می شود.
3- دوست داشتن ریاست و جاه و مقام و مال ،از جمله عواملی است که مرگ یا زوال نعمت را از شخصی که در آن موضوع با او شریک است خواستار است.
4-تعزّز است، یعنی شخص می پندارد که اگر طرف مقابل به نعمتهایی چند دست یابد برایش تکبّر ورزیده ، کوچکش خواهد شمرد و او از این رو که می خواهد "عزیز" محسوب شود، طالب آن است که آن نعمتها به آن شخص نرسد.
5- تعجب است که حاسد از رسیدن نعمتی بر طرف مقابل شگفت زده می شود، از این دسته است حسد امتها نسبت به پیامبرانشان"ماأنتم الا بشرٌ مثلنا(المومنون/48)(جامع السعادات – ملا مهدی نراقی)
آیا در بین علماء حسادت وجود دارد:
منشاء حسد، دنیا دوستی است- حسد صفتی است که از مقولات مادی پدید می آید . حسد برای کسی حاصل می شود که دنبال به دست آوردن جاه ومقام و مال باشد. "ومن یعش عن ذکر الرحمن نُقیِض له شیطانأ فهو له قرین(زخرف/36)هر کس از ذکر رحمان روی بر گرداند ،شیطانی برایش می گماریم ،پس او برایش همراه و قرین است.
علم از تزاحم به دور است ، و هر کس که علم به خداوند و صفت و فعل و معرفت یافتن به نظام عالم را دوست می دارد، هر آنگاه شخصی دیگر نیز واجد آن معرفت باشد، به او حسد نمی کند چرا که اینگونه نیست که علم با بسیاری عالمان تنگ می شود .
یک موضوع علمی به هزاران هزار عالم آشکار می گردد و هریک از آنها نسبت به معرفت خود شادمان شده و از آن متلذّذ می شوند و لذّت و شادمانی او، با معرفت دیگری کاستی نپذیرفته، بلکه با کثرت اهل معرفت ، زیادت اُنس و إفاده بر جای می ماند ؛چه معرفت خداوند دریایی بیکرانه است که نصیب اهلش می گردد.علوم با استعمال و آموختن آن به دیگری و شریک نمودن دیگران در آن افزایش می یابد و این سبب زیادت لذّت و شادمانی است وچنین است تقّرب یافتن به خداوند متعال و اشتیاق به نعمتهای اُخروی، همانا بزرگترین نعمتهای خداوندی و والاترین مرتبتهای قرُب به او ،لذّت ملاقات اوست که تزاحمی در آن وجود ندارد و اصحاب آن هرگز برای همدیگر جا تنگ نمی کنند بلکه انس شان با کثرت بیش و بیشتر می شود. (جامع السعادات- ملا مهدی نراقی)
علاج حسد:
بدان که بیماریهای هلاک کننده نفس جز با "علم" و "عمل" درمان نمی شود و ضد حقد و حسد نصیحت است- امام صادق(ع) فرمود: نصیحت مؤمن بر مؤمن واجب است در حضور و غیابش"یجب للمؤمن علی المؤمن النصیحة له فی المشهد و المغیب"(جامع السعادات- ملا مهدی نراقی)
علم نافع برای بیماری حسد این است که بدانی حسادت در دین و دنیایت ضرر دارد ولی برای شخص مورد حسد تو ، ضرری نمی رساند.
"ودوّا لو تکفرون کما کفروا فتکونون سواء " (نساء/88)همانگونه که خودشان کافر شدند دوست داشتند که ای کاش شما کافر شوید تا با هم برابر شوید.
"إن تمسسکم حسنة تسوهم" (آل عمران/120) اگر خوشی به شما در رسد، آنان را ناخوش آید.