قسمت دوم از الفاظ اخلاقی بکار رفته در دعای هشتم صحیفه سجادیه:
2-سورة الغضب
پناه بخدا از
شدّت غضب

الغضب یُفسدُ الایمان کما یُفسدُ الخلُّ العسل:
1-خشم ایمان را فاسد و تباه می کندهمچنانکه سرکه عسل را تباه و فاسد می کند.
2- الغضب مفتاح کُلِّ شرِّ: غضب – هر غضبی کلید هر شرّی است.(غررالحکم)
غضب در حقیقت طرف افراط قوۀ غضبیه است که اگر شدید باشد سبب حرکت و جنبشی شدید شده که به سببش ، حرکتی پر حرارت در مغز و عصب پدید می آید، که مانند دودی تیره ، نور عقل را می پوشاند و اثرش را تضعیف می کند.از این روست که پند و نصیحت در شخص خشمگین اثر نگذاشته بلکه حتیّ بر درشخویی و شدّت آن می افزاید.
مردم در خصوص قوۀ غضبیه خارج از این سه حال نیستند؛ افراط ، تفریط، اعتدال-
افراط در غضب اینگونه است که آنچنان غالب شود که شخص از حیطه اطاعت "عقل" و "شرع" چنان بیرون رود که فکر و بصیرتی برایش نماند.
تفریط در قوه غضبیه به این شکل است که این قوه اساسأ در نهاد آدمی نباشد یا به اندازه ای در وجودش تضعیف شده باشد که در مواردی ، هم از لحاظ شرعی و هم از لحاظ عقلی وجود آن یعنی"غضب کردن" که ضرورت دارد ، غضبی از خود نشان ندهد.
اعتدالکه غضب شخص بجا و به موقع باشد ، به گونه ای که از چهارچوب شرع و عقل خارج نشود و تابع عقل و شرع باشد.قوۀ غضبیه باید به موقع عمل کند ولی از افراط و تفریط بدور باشد.
محل غضب کردن – درسی از قرآن و روایت
1-اشداء علی الکفار – با کافران سخت گیر باشید(فتح /29)
2-واغلظ علیهم- نسبن به اهل کفر و نفاق غلظت به خرج دهید.(التوبه/73)
3-.......کان النبی(ص).و اذا أغضبةُ الحقّ لم یصرفه أحدٌ... زمانی که برای حق غضب
می نمود کسی قادر نبود منصرفش کند (غضب کردن بخاطر بر پایی حق).(جامع السعادات –ملا مهدی نراقی – ج 1)
برخورد با غضب:
آیا غضب را می توان بکّل از بین برد؟
عدّه ای می گویند : ریشه کن کردن غضب از قلب امری غیر ممکن است چرا که آن مقتضای طبع است.
چگونه با غضب بر خورد کنیم؟
کاستن از شدّت و حِدّت آن و تضعیف آن، به گونه ای که شخص غضب کننده بیش از حدّ دچار هیجانهای شدید نگردد.
خشم رسول خدا(ص) چگونه بود؟
خشم و غضبی که برای رسول خدا(ص) پدید می آمد از نوع غضب مذموم نیست بلکه ممدوح بوده و مقتضی مقام نبّوت و حتیّ مؤید شجاعت نبّوی است . غضب مذموم قابل زوال است و هرگز در پیامبران و اوصیاء الهی و جود نداشته است.
علاج غضب:
1-زایل نمودن عوامل و اسبابی که سبب تشدید و هیجان غضب می شود.چرا که راه علاج هر مریضی و بیماری ریشه کن کردن ماده اش است.
2-یادآوری روایات و آثار در مدح و ستایش و نیز پاداش دفع نمودن غضب
3-یادآوری زشتی و عاقبت بدِ خشم که در شرع آن را مذموم شمرده و نکوهش کرده است.
" من کفّ غضبهُ عن النّاس کفّ الله تبارک و تعالی عنه عذاب یوم القیامة"هر کس که خشم خود را از مردمان باز بدارد ، خداوند – تبارک و تعالی – عذاب روز قیامت را از او باز میدارد.(همان)
4-ملاحظه نمودن فایده هائی که در مورد ضد غضب و مدح آن وارد شده ، حلم و خوردن خشم.
هر کسی در برابر خشم خود به تدریج حلم و شکیبایی را هموار و میسّر گرداند و خشمش را ظاهر نسازد پس از مدّتی حلم به تدریج برایش عادت شده و نسبت به نفسش مطلوب می شود و در نتیجه غضب از بین می رود.
5-مقدّم داشتن فکر و اندیشه نسبت به هر کردار و گفتاری که از او صادر می شود و مراقبت نمودن از صادر شدن غضب.
6-خودداری از مصاحبت با همۀ کسانی که غضب بر وجودشان غلبه داشته و مجالست نمودن با اهل صبر و حلم و کسانی که خشم های خود را فرو خورده و دارای عفو و گذشت می باشند.
7-اعتقاد به وحدانیّت خدا – عقیده به قضا و قدر الهی – قبول اینکه هر چیزی که خدا برای بنده اش مقّدر کرده خیر و صلاحش در آن است پس خشم و غضب بر کسی نخواهد کرد.
8- باید دائما متذکر شود بخود که غضب از بیماریهای قلب بوده از نقصان های عقل محسوب می شود و نیز بداند که اگر غضبش را در حق کسی به جریان بیندازد خداوند نیز غضب خود در دنیا و آخرت را بر او جاری خواهد کرد.
یا بن آدم ! اذکرُنی حین تعضِب ، أذکُرک حین أغضِب فلا أمحقک فیم أمحق ؛ ای زادۀ آدم ! هر گاه خشم می نمایی مرا یاد کن ، تا من نیز به گاه خشم ، تو را یاد کنم ، تا معذّبت نکنم، آن زمانی که عذاب خواهم نمود.
9- هر گاه غضبناک شدی ، اگر ایستاده ای بنشینید و اگر در حال نشستن هستید بخوابید و یا با آب سرد وضو گرفته و یا غسل نمائید تا علاج غضب باشد.
10- حلم مایۀ آرامی نفس است و حلم ضد واقعی غضب است و از پدید آمدن یا غضب و یا هیجان غضب ممانعت می کند. والکاظمین الغیظ و العافین عن النّاس.(آل عمران 132-134){جامع السعادات- ملا مهدی نراقی)